04. De vijf marken van Lonneker

Oude-Markt-1973-scaled.jpg

Stadsgeschiedenis

Lonneker (nu gemeente Enschede) telde, nog tot in de 19e eeuw, vijf marken: de Esmarke of Grote Boermarke, de marke Lonneker, de marke Usselo, de marke Twekkelo en de marke Driene.

Esmarke.

Aan de (buurt- en wijk)namen zijn nog steeds de verschillende buurschappen in de Esmarke te herkennen: Laares, Weldinkes, Ribbelerbrink, Oliemolenes en De Heurne in het noordelijk deel van de  Esmarke, respectievelijk Hofstedehoek, Heutinkhoek, Wooldrikshoek, Derkinkhoek, Binnenes, Wilminkhoek, Korteland, Hogeland, Varvikhoek, Diekmanhoek, Engerinkhoek en Holzikerbrink in het zuidelijk deel. Ook is er nog de Bruninkes.

De hoofdhof voor de Esmarke, het hof van de heer, domus ministri of ‘doomshof’ ligt op de plaats van het huidige “Van Heekshuis”, achter de Grote Kerk.

Als Enschede wordt omwald en zich tot versterkte stad ontwikkelt, worden de hoofdhof en de zetel van de markerichter verplaatst naar de (Phi)lippinkhof (waar nu de brandweerkazerne is).  In de buurt ligt de erve Tijplaats, waar de rechtspraak plaatsvindt (’tij’= ’ting’ of ‘ding’: geding).

Het markerichterschap gaat in de loop der eeuwen verscheidene malen over op een andere familie. In 1708 ligt het bij de gezamenlijke geërfden. De marke wordt in 1837 opgeheven.

Lonnekermarke.

De naam Lonneker wordt al genoemd in de 10e eeuw: Loningheri.

Er zijn drie escomplexen: Lonnekeres, Roolvinkes en Linderzijde. Daarnaast zijn er veel verspreide kleinere essen en kampen.

In de markevergadering van Lonneker hebben zitting 29 volgewaarde en 11 halfgewaarde erven. Erfmarkerichter is de heer van Solms-Ottenstein, het richterschap ligt op de ‘Hof tho Lonneker’, tegenwoordig erve Hofman.

Naderhand (tussen 1430 en 1480) wordt de Hof tho Lonneker in twee delen gesplitst: naast het Hofman ook het Boerrichter. Er zijn dan twee markerichters: op hof Espelo en bij het O.L. Vrouwengilde te Oldenzaal.

De Lonnekermarke bestaat tot 1847.

Usselermarke.

De marke bestaat in hoofdzaak uit de escomplexen Usseleres, Geerdinkzijde en Helmerzijde. Kleinere essen liggen in Broekheurne, het Rutbeek en bij Boekelo.

De hof van Usselo is het huidige erve Scholten. De marke functioneert als zodanig tot 1859. De markeverdeling heeft betrekking op in totaal 230 gewaarde erven. In 1475 telt de marke 36 erven, in 1601 een 51-tal. Toch is rond 1840 nog maar 30 % van de grond ontgonnen; de resterende gronden in de marke betreffen wei- en hooiland, bos en woeste grond.

Twekkelermarke.

Onder de naam Tueglo is de marke al bekend in de 10e eeuw. De Twekkelermarke kent een Twekkeleres, een Grote es en een Lutje es. Er zijn in totaal 32 gerechtigde erven, waarvan 21 met een hele waar.

Het markerichterschap ligt op erve Schukkert (later op het Huis Hengelo).

In 1937 is een deel van het oorspronkelijke grondgebied van de marke (opgeheven in 1868) overgegaan naar de gemeente Hengelo.

Drienermarke.

De in 1849 opgeheven marke lag tot 1937 voor een groot deel op het grondgebied van de gemeente Enschede, sinds dat jaar gedeeltelijk ook op dat van de gemeente Hengelo.

Ook de naam Driene is al heel oud. In de 10e eeuw wordt gesproken over Thrinon.

Een deel van de marke valt onder het kerspel Enschede (Groot Driene met 20 erven die schatting betalen), een ander deel valt onder het kerspel Oldenzaal, nu Hengelo (Klein Driene met zeven erven).

Het markerichterschap ligt op erve Woldering, later op het hof te Hengelo; nog weer later op het Huis te Hengelo.