De grenzen van Enschede en Lonneker

Industriestad 1922 bw uitsnede
Stichting Historische Sociëteit Enschede-Lonneker» SHSEL» De grenzen van Enschede en Lonneker
kort historisch overzicht door Erik Rolevink

1. Periode in de Middeleeuwen tot 1325:
Landgericht Enschede: dit gebied omvatte de vijf marken Eschmarke, Lonneker, Groot-Driene, Twekkelo en Usselo. Hier gold een algemeen landrecht. Een landrichter was er de baas. De Eschmarke heette oorspronkelijk de marke Enschede.

 

Schets van het landgericht Enschede met de vijf marken en het stadsgericht.

 

2. Periode 1325 tot aan de Franse tijd:
De nederzetting met kerk binnen de marke Enschede verkreeg in 1325 stadsrecht. Het nieuw gevormde rechtsgebied werd met 6 wigboldstenen gemarkeerd. Binnen het wigbold van Enschede gold vanaf nu een ander recht dan het algemene landrecht. Daarmee scheidde het stadsgericht Enschede zich af van het landgericht Enschede. De landrichter had er niets meer te zeggen, het stedelijk bestuur was er nu de baas. Ter onderscheiding van de stad Enschede werd de overgebleven rest van de marke Enschede nu Eschmarke of Grote Boermarke genoemd. Daar bleef het landrecht gelden evenals in de andere vier marken van het landgericht.

 

Kaart van de stad Enschede in 1560. Gemaakt door Jacob van Deventer in opdracht van de Spaanse koning.

Kaart van de stad Enschede in 1560. Gemaakt door Jacob van Deventer in opdracht van de Spaanse koning.

 

3. Periode 1811 tot 1818:
In 1811 schaften de Fransen de oude situatie van stads- en landgerichten af. Er voor in de plaats kwamen de (burgerlijke) gemeenten, die toen –in het Frans- mairies genoemd werden. Aan het hoofd van het bestuur stond een maire.
De stad Enschede werd, samen met de Eschmarke, de mairie Enschede.
De overige 4 marken Lonneker, Driene, Twekkelo en Usselo vormden de mairie Lonneker.
Eerste maire van Enschede was Jan Bernhard Blijdenstein, van Lonneker was dat Othmar ten Cate.
Toen de Fransen definitief verdreven waren, werden de gevormde mairies gehandhaafd, maar nu “gemeenten” genoemd. De gemeente Enschede werd in 1818 weer verkleind tot het oude wigbold en de Eschmarke kwam bij de gemeente Lonneker.

 

4. Periode 1818 tot 1884:
Er bestond toen een circa 16.000 hectare grote plattelandsgemeente Lonneker met daarin gelegen de zeer kleine gemeente Enschede (53 ha).

 

Gemeentekaarten van Enschede (links) en Lonneker laten de situatie van 1867 zien (getekend door J.Kuijper, uitgave Suringar)

Gemeentekaarten van Enschede (links) en Lonneker laten de situatie van 1867 zien (getekend door J.Kuijper, uitgave Suringar)

 

In 1881 werd een deel van de gemeente Lonneker aan de gemeente Hengelo toegevoegd. Het toegevoegde deel betrof een klein stuk van de marke Groot Driene. De expansiemogelijkheden van het snelgroeiende Hengelo werden hierdoor veilig gesteld. De Oude Grensweg in Hengelo is genoemd naar deze grenswijziging. De oorspronkelijke buitengrenzen van de gemeente Lonneker liepen dus veel meer naar het westen, zelfs dichtbij de huidige binnenstad van Hengelo !

Op 1 januari 1884 volgde opnieuw een grenswijziging. Dit keer werd Lonneker beknot omwille van de expansiemogelijkheden van Enschede. De gemeente Enschede groeide uit van 53 naar 682 hectare. De buitengrens van Enschede lag nu ruim om de huidige Singel heen.

 

5. Periode 1884 tot 1934:
Nog vijftig jaar wist Lonneker als gemeente stand te houden tegen de annexatieplannen van de groeiende industriestad Enschede. Uiteindelijk werd de gemeente Lonneker bij Enschede gevoegd per 1 mei 1934. Daarmee kwam na 123 jaar een eind aan de zelfstandigheid van Lonneker als burgerlijke gemeente. Kadastraal leeft de gemeente Lonneker nog wel voort.

 

Gemeentekaart van Enschede 1884

Gemeentekaart van Enschede 1884

grens Enschede-Lonneker 1884-1934 

Van deze voormalige grens is nog maar een paaltje (nr. 36) bewaard gebleven.

nr. 35 niet meer aanwezig (foto Dick Taat)

nr. 35 niet meer aanwezig (foto Dick Taat)

Nr. 36 G.J. van Heekstraat rechts van ingang v.v. Rigtersbleek (foto Harry van der Sleen)

Nr. 36 G.J. van Heekstraat rechts van ingang v.v. Rigtersbleek (foto Harry van der Sleen)

nr. 38 niet meer aanwezig(foto Dick Taat)

nr. 38 niet meer aanwezig(foto Dick Taat)

 

 

 

6. Periode na 1934:
In 1937, bij de aanleg van het Twentekanaal, kwam er opnieuw Enschedees grondgebied bij Hengelo. Het betrof een deel van Twekkelo dat nodig was voor de zoutindustrie aan het kanaal. Ook in Driene werd de gemeentegrens verlegd. De gemeente Hengelo rukte op tot aan de Nieuwe Grensweg.
De laatste ingrijpende grenswijziging (tot nu toe) dateert van 1 januari 2001: toen kwam 129 hectare vliegveldterrein bij Enschede. Dit was voorheen steeds grondgebied geweest van de gemeente Weerselo die in 2001 opging in de nieuwe gemeente Dinkelland. Het hele vliegveld kwam daarmee in Enschede te liggen.

 

Gemeentekaart van Enschede 1907, met Oosterbegraafplaats

Gemeentekaart van Enschede 1907, met Oosterbegraafplaats

Teksten: Erik Rolevink, 2010
Kaarten: www.achteruitkijkspiegel.nl/