Marken en het nummersysteem

Industriestad 1922 bw uitsnede

De marke, ook markegenootschap of boermarke genaamd, is een middeleeuws collectief van grotere boeren die gezamenlijk het beheer en gebruik van hun gemeenschappelijke gronden reguleerden. 

https://www.shsel.nl/canon/03-erven-en-marken/

https://www.shsel.nl/canon/04-de-vijf-marken-van-lonneker/ 

https://nl.wikipedia.org/wiki/Marke_(bestuur)

Markegrenzen.

De vijf marken, waaruit Lonneker is ontstaan, waren de marke Groot Driene, de Lonneker marke, de Esmarke, de Usseler marke en de marke Twekkelo. (kaartje)

overzichtskaart

overzichtskaart

 

De grenzen tussen deze marken werden veelal gemarkeerd met grote zwerfstenen soms met palen van Bentheimerzandsteen waarvan enkelen met een inscriptie.

Voor een deel zijn deze nog aanwezig en worden gekoesterd door de historici.

Nummersysteem

In 1989 heeft de Vereniging Oudheidkamer Twente, de Twentse marken gekozen als thema voor dat jaar.

De opzet was alle markegrenzen, met hun markeringen in de vorm van stenen, palen en bomen te inventariseren. Elke Twentse historische- en heemkundevereniging zou hier medewerking aan verlenen. Om technische reden was het blijkbaar toch niet mogelijk hier vorm aan te geven. Het idee is toen verlaten en men besloot een kaart te maken van de in het jaar 1500 bestaande boerderijen, havezaten en watermolens.

Er was inmiddels wel een uniek nummersysteem ontworpen voor de marken, markegrenzen en hun markeringen.

Hoe werkt dat nummersysteem?

Gekozen werd voor het nummersysteem dat is overgenomen uit het boek “Stad en Land van Twente” van de heer L.A. Stroink. Zie bladzijde 117 van dat boek.

Wanneer elke marke genummerd is kan men een grens tussen twee marken het nummer geven van die twee marken.

Bv. de marke Lonneker heeft nummer 32 en de marke Groot Driene 36.

De grens tussen deze twee marken kan dus genummerd worden als 32.36. Het laagste nummer het eerst. Een drie- of viermarkensteen krijgt het nummer van de aangrenzende marken. De driemarkensteen die de scheiding aangeeft tussen de marken Hasselo (29), Lonneker (32) en Groot Driene (36) krijgt dus als nummer 29.32.36.

Markestenen- of palen op de grens van die marken krijgen het nummer van die marken, gevolgd door een volgnummer. Bv. 19.32-03 is de derde steen op de grens van de marken Losser (19) en Lonneker (32). Afgesproken is dat de nummering begint vanaf een lager genummerde marke, richting een hoger genummerde marke.

Het markenummer waar begonnen wordt, wordt tussen haakjes (..) toegevoegd aan het nummer bij de eerste steen.  Bij de laatste steen op die markegrens wordt eveneens tussen haakjes het nummer geplaatst van die marke waar we naar toe gewerkt hebben.

Dit systeem van nummering betekent tevens, dat de grenslijn niet altijd gevolgd kan worden

“met de wijzers van de klok mee”.  We zijn afhankelijk van de nummering van de aangrenzende marken.

Voorbeeld.

20.22.32                Is dus het nummer van de driemarkensteen waar de grenzen van de marken

De Lutte(20), Berghuizen(22) en Lonneker(32) samenkomen.

 

19.20.32                Is de driemarkensteen op de grens van de marken Losser(19) De Lutte(20) en Lonneker(32)

De vier tussenliggende stenen, op de grens van De Lutte(20) en Lonneker(32) worden dus als volgt genummerd (19)20.32-01 voor de eerste steen. Het getal tussen haakjes (19) geeft aan dat er vanaf die marke begonnen is met het nummeren

De tweede steen wordt genummerd 20.32-02  en de derde 20.32-03.  De vierde, en in dit geval de laatste steen op die grens, krijgt als nummer 20(22)32-04. Hier geeft het getal tussen haakjes aan dat 04, de laatste steen is op die grens en tevens dat we genummerd hebben richting marke Berghuizen (22).

Niet op elk punt van het proces verbaal of kadastertekening is nog een steen aanwezig. Toch hebben wij al deze punten, maar ook knikpunten in een grens van een nummer voorzien.

Komen er t.z.t nog gegevens boven tafel over een punt dat wij niet van een nummer hebben voorzien dan kan dit alsnog genummerd worden door het nummer te gebruiken van het voorgaande punt, met als toevoeging de letter A, eventueel een B enz.

In het voorbeeld bij (20)22(28)32-01 staan twee getallen tussen haakjes. Dit geeft aan dat er op die grens maar één steen aanwezig is.

Op 11 februari 2012 hebben we samen met de Historische kring Losser een informatiebordje aangebracht bij de steen op ‘t Wachtveld. Hieronder de toespraak die ons commissielid Erik Rolevink heeft gehouden:

Hoge Boekelweg / Hoge Boekelerweg Losser / Enschede, 11 februari 2012, 14:00 uur Geachte aanwezigen, Wij zijn hier bij de Steen op het Wachtveld. Deze steen gaf van oudsher de grens aan tussen de marken Losser en Lonneker. In de 19e eeuw zijn de marken verdwenen en ontstonden de gemeenten. De grenzen van die gemeenten werden toen kadastraal vastgesteld. Daarbij baseerde men zich op het verloop van de oude markegrenzen. Op maandag 10 april 1826 werd de grens tussen de gemeente Losser en de toenmalige gemeente Lonneker bepaald. Op die dag ging een gezelschap op pad om in het veld de grens te inspecteren en deze vast te stellen. Dat waren de landmeter delimitateur van het Kadaster (D.Middelbergh), de burgemeester van Losser (G. Feuilletau de Bruijn) en de burgemeester van Lonneker (W.P.C. Greve). Ze werden gesecondeerd door vier aanwijzers, twee uit elke gemeente, die blijkbaar goed van de grenssituatie op de hoogte waren. Heel nauwkeurig werd de grens nagelopen en alles werd genoteerd. Hiervan werd door de landmeter een proces-verbaal gemaakt en dit is de basis voor de huidige grens tussen de gemeenten Losser en Enschede. De Steen op het Wachtveld ligt dus precies op de huidige gemeentegrens. Bij de lokale historici was het bestaan van deze steen bekend maar hij was al een tijdje niet meer gezien. Men vermoedde dat de steen gaandeweg onder de grond geraakt was door het uitbaggeren van de sloten. In ieder geval: wij van de loakstenencommissie hebben de steen vorig jaar zomer weer opgespoord en met de goede hulp van naober Henk Gunneman, weer boven de grond gehaald. Onze steen op het Wachtveld is genoemd naar het veld bij de Wacht. Onder veldgrond moeten wij verstaan de vaak onafzienbare heidevelden die destijds een groot deel van Twente bedekten. Hier in de buurt heeft ooit het huis gestaan dat werd bewoond door Lucas Warmer genaamd de Wacht. De naam de Wacht stamt waarschijnlijk uit de tijd dat hier een bewaakte doorgang was in een landweer.  Deze landweer moest voorkomen dat rondtrekkend gespuis maar ook  loslopend vee onopgemerkt van de ene marke naar de andere kon komen. Oude markestenen en markepalen zijn onderdeel van ons culturele erfgoed. Omdat hun markerende functie gaandeweg  verdween, werden ze in de afgelopen jaren echter minder belangrijk gevonden. Helaas zijn er dan ook veel verdwenen. Gelukkig bestaat er aan weerskanten van de gemeentegrens nog steeds belangstelling voor onze geschiedenis. Lokale geschiedenis in het algemeen en de markestenen en palen in het bijzonder. De historische organisaties in Losser en Enschede spannen zich in om deze belangstelling verder aan te wakkeren.  Van beide kanten zijn vandaag  de vertegenwoordigers aanwezig: van de Historische Sociëteit Enschede-Lonneker en van de Historische Kring Losser.  Aan hen is nu de schone taak weggelegd om de Steen op het Wachtveld –en nu hopelijk definitief- aan de vergetelheid te ontrukken. uit het proces-verbaal van 1826: …. en op welk punt de grenslijn een meer zuidoostelijke en zuidelijke richting aanneemt en doorgaat tot op een steen in het meergedagte veld omstreeks het huis van Hendrik Beumer onder de gemeente Losser, Voorts van dit punt al zuidoost en zuidwaarts langs de zuidoostkant van laatstgenoemde huis tot op de steen in het bouwland van gemelde H. Beumer en dan verder al nagenoeg dezelfde richtingen houdende op onderscheidene seenen gelegen in de scheidingen van het bouwland van Aleida Winkels en Wilmans Maat op het bouwland van Engel Beernink langs de noordzijde van het huis bewoond door Lucas Warmer genaamd de Wacht en dan in het Wachtveld ten noordwesten het huis van Jan Euverink voorts van dit punt met een inspringende hoek tot op een steen gelegen op het bouwland en huis van Bernardus ter Horst onder de gemeente Lonneker;……

Hier een filmpje over de steen op ‘t Wachtveld:

Lees verder >>